محمدصادق فاتح یزدی

مردی که با سرمایه و پشتکار خود پایه‌ی صنعت کشور را تقویت و منطقه‌ای ایجاد نمود که هنوز که هنوز است از طبیعت و صنعت آن سخن میگویند.
تاجر یزدی متولد سال 1277 که باعث پیشرفت کرج، صنعت ایران و ایجاد شغل برای جمع کثیری در دهه سی گردید.

محمد صادق فاتح یزدی مؤسس منطقه جهانشهر کرج و کارخانجات بسیاری چون جهان چیت و روغن نباتی جهان بود که در سال ۵۳ توسط سازمان فدائیان خلق ترور شد.
حدود نیم قرن پیش، که یزد درگیر خشکسالی، قحطی و بیکاری شد، گروه هایی از یزدیان برای یافتن مکانی مناسب به جهت اسکان و سرمایه گذاری به منطقه کرج مهاجرت نمودند، که حضور برخی سرمایه گزاران خیر همچون “حاج محمدصادق فاتح یزدی” باعث رونق اقتصاد و بازار کار در کرج پیش از انقلاب شد.

فاتح با داشتن سرمایه انبوه و ساخت کارخانه جهان چیت از تجارت به صنعت روی آورد که به تاسیس کارخانجات متعددی در کرج با نام تجاری “جهان” منجر شد. به گفته ی برخی از بومیان کهنسال کرجی، علت نامگذاری جهان در فعالیت های فاتح علاقه زیاد وی به همسرش بوده است، چون نام همسر وی جهان بوده است.

با تاسیس مجموعه کارخانجات «جهان» هویت صنعتی به کرج داده شد. تاسیس هفت کارخانه و کارگاه صنعتی از سوی فاتح، در کنار سایر صنایع کرج، موقعیت این شهر را در رتبه‌بندی مناطق صنعتی ایران بهبود بخشید.
فاتح، کارخانه «جهان‌ چیت» را در ۱۳۳۵ تاسیس می‌کند و سایر فعالیت‌هایش عبارتند از:
• تاسیس کارخانه «روغن نباتی جهان» در سال ۱۳۳۶
• تاسیس «کارگاه بافندگی خانوادگی» در سال ۱۳۴۱ (این کارگاه، به دنبال سختی زنان از کار کردن در محیطِ مردانه‌ی جهان‌چیت صورت می‌گیرد و در داخل محله چهارصددستگاه قرار داشته که بسیاری از زنان کارگر آن نیز ساکن همین محله بوده‌ اند)
• تاسیس کارخانه «یخ‌ سازی جهان» در سال ۱۳۴۲
• تاسیس کارخانه «روغن موتور جهان» در سال ۱۳۴۴
• تاسیس «سردخانه میوه جهان» در سال ۱۳۴۴
• تاسیس کارخانجات «پلاستیک‌سازی آرمه» در سال ۱۳۴۷
• تاسیس «شرکت آبادانی جهان»

در سال ۴۷، مجموعه کارخانجاتِ جهان، نقش عمده‌ای در تولیدات صنعتی ایران داشته‌ و در آن سال، جهان چیت، ۱۵ درصد تولیدات نساجی ایران را به خود اختصاص داده بود و کارخانه پلاستیک سازی آرمه هم حدود یک سوم از محصولاتی چون کیسه گونی، چتائی، رومیزی و پارچه‌های دکوراسیون و توری کشور را تولید می‌کرد.
فاتح، کارخانجاتی نیز در دیگر شهرهای کشور داشته که از جمله می‎توان به کارخانه چای در رامسر، کارخانه «بسته‌ بندی چای جهان» در تهران و کارخانه «پشم‌ بافی جهان» در قاسم‌ آباد تهران اشاره کرد.

محمد صادق فاتح در کشاورزی نیز فعالیت‌هایی داشته است که از آن جمله می توان احداث ۱۵۰ هکتار باغات میوه و حدود ۸۰ هکتار جنگل چوب‌های صنعتی و احداث ۵ حلقه چاه عمیق را نام برد. این مجموعه، در کنار دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران، مرکز اصلاح بذر و نهال و زمین‌های زراعی کرج، موقعیت کشاوزی کرج را بهبود دادند. همچنین احداث سردخانه‌ ای با ظرفیت ۱۲۰۰ تن که امکان نگهداری محصولات کشاورزی را برای حدود ۱۰ ماه فراهم می‌آورده است. این سردخانه در شهری ساخته می‌شود که در آن روز‌ها «پایتخت کشاورزی نوین» خوانده می‌شده است.

فاتح یک دامداری نیز در سال ۱۳۴۱ تاسیس می‌کند که زیر نظر اداره دامپزشکی اداره می‌شده است.
مهمترین تاثیر فعالیت‌های اقتصادی فاتح، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در کرج بوده است. در سال ۱۳۴۷ تعداد کارگران و کارمندان مجموعه صنعتی و کشاورزی جهان در شهر کرج بالغ بر ۳۰۰۰ نفر بوده است. این افراد در نساجی، روغن نباتی، روغن موتور، پلاستیک‌سازی، یخ‌سازی، سردخانه، دامداری و کشاوزی اشتغال داشته‌اند. اگر بعد خانوار را در آن سال‌ها ۵ نفر در نظر بگیریم یعنی هر خانواده شامل پدر، مادر و سه فرزند باشد، به این ترتیب، تنها در سطح شهر کرج حدود ۱۵ هزار نفر از این مجموعه به صورت مستقیم ارتزاق می‌کرده‌اند. با توجه به گستره کشوری بازار محصولات این کارخانجات، این عدد در سطح ملی، بزرگ‌تر هم بوده است.

از دیگر فعالیت‌های فاتح، ساخت مدرسه و آموزشگاه‌ است. او دبستان فاتح را در ۱۳۳۵ و دبستان تعاونی جهان‌ چیت را در ۱۳۴۳ احداث می‌کند که هر کدام شش کلاس داشته‌ اند. علاوه بر کرج، دو دبستان دیگر نیز می‌سازد که یکی در تهران و دیگری در مهرآباد مشهد است.
ایجاد دو ساختمان پیکار با بی‌سوادی برای کارگران و ساکنین محل نیز با پی‌گیری و حمایت سندیکای کارگری انجام می‌گیرد. اما تاثیرگذارترین فعالیت او در این زمینه، احداث «آموزشگاه حرفه‌ای فاتح» است که امروز به نام مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای در منطقه جهانشهر کرج شناخته می‌شود. ساخت این آموزشگاه، با توجه به رشد جمعیت و تغییر شیوه معیشت از کشاورزی به صنعت جایگاه ویژه‌ای دارد. این تحولات، در آن سال‌ها به لزوم آموزش‌های تخصصی و فنی برای گروه‌های مختلف مردم دامن‌زده بود و در ارتقاع سطح کیفی و دانش فنی اهالی کرج و در سطحی وسیع‌تر، منطقه و ایران موثر بوده است. گفتنی است، بسیاری از کرجی‌ ها از خدمات آموزشی رایگان آن استفاده کرده‌اند.

فاتح به موازات فعالیت‌های صنعتی خویش، با کمک یک مهندس خارجی که عده‌ای می‌گویند روسی بود و عده‌ای فرانسوی یا آلمانی، شروع به قطعه‌بندی زمین‌های اطراف و خیابان‌کشی آن‌ها می‌کند که در نهایت دو محله «چهارصد دستگاه» و «جهانشهر» ایجاد می شود.
۴۰۰ دستگاه ، به عنوان یک مجموعه ۴۰۰ واحدی برای سکونت کارگران در نظر گرفته شده بود که تنها ۲۰۰ واحد آن اجرایی شد.

این تقسیم‌بندی در خود، نوعی از قشربندی اجتماعی را رعایت کرده است. در بخش جنوبی یا ۴۰۰ دستگاه، کوچه‌ها و خیابان‌های باریک‌تر و خانه‌هایی با متراژ کمتر تعریف شده‌اند اما در بخش شمالی، خیابان‌ها و کوچه‌ها پهن‌تر بوده و متراژ قطعات مسکونی بزرگ‌تر می‌شود. دو کوچه ۶ دستگاه و ۸ دستگاه در جهانشر ، خانه‌هایی بودند که در اختیار کارمندان کارخانه‌های جهان قرار داشتند.
فاتح علاوه بر ساخت چهارصد دستگاه ، یک لوله آب آشامیدنی را تا سر کوچه‌ها می‌آورده و در سر هر کوچه یک شیر فشاری قرار داشته است.
درمانگاه راست‌روش فعلی و مسجد جامع چهارصد دستگاه نیز از دیگر ساخت و سازهای خدماتی او در ۴۰۰ دستگاه است.

دیگر کارهای خدماتی او در جهانشهر عبارتند از اهدا زمین و مبلغ یک میلیون ریال جهت ساخت بیمارستان شهید مدنی(شیروخورشید سابق)، اهدا زمین ساختمان هلال احمر(شیروخورشید سابق)، ساخت کافه جهان، اهداء زمین برای قبرستان حاجی‌آباد و ساخت زورخانه فاتح، ساخت مسجد رسول اکرم با اهداء زمین و تخصیص یک میلیون و ۵۰۰ هزار ریال که پس از فوت او به پایان رسید.
از دیگر ساخت و سازهای خدماتی او که ظاهرا نیمه تمام ماند آموزشگاه پرستاری و پرورشگاهی جهت نگهداری ۲۵۰ کودک در کرج بوده است.

در میان کارهای فاتح، آنچه بیش از دیگر کارهایش به همان قوت پیشین پابرجاست درخت‌های کهن سالی هستند که هنوز هم جهانشر را از دیگر بخش‌های شهر کرج متمایز می‌کنند. بخش قابل توجهی از زمین‌های سبز و پارک‌های امروز کرج، حاصل فعالیت‌های اقتصادی و کشاورزی فاتح است. امروز، باغ‌های جهانشهر یکی از سرمایه‌های محیط زیستی کرج محسوب می‌شود و در تعریف کرج به عنوان یک باغ‌شهر نقش به سزایی دارند. در کنار این باغ‌ها، کاشت درخت در حاشیه خیابان‌های جهانشهر نیز جالب توجه است. درخت‌هایی که هنوز با ساختمان‌های سر به فلک کشیده جهانشهر، زورآزمایی می‌کنند.

فاتح که در برابر اعتصاب کارگران کارخانه نساجی با دعوت از نیروهای امنیتی ایستادگی کرده بود، در بیستم مرداد سال ۱۳۵۳ هنگامی که مشغول رانندگی به سوی محل کار بود، توسط سازمان چریک‌ های فدائی خلق ترور شد.
غلامحسین ساعدی در شماره هفتم فصلنامه الفبا که پس از مرگ او در پاریس منتشر شد می‌نویسد: فتحعلی پناهیان جوان بیست و چند ساله… فاتح را کشت. نقل قول‌ هایی نیز مبنی بر دخالت ساواک در قتل فاتح به دلیل باج دادن به دربار پهلوی وجود دارد که سرانجام به وصیت خودش در یکی از قطعات باغ هایش در جهانشهر کرج دفن شده‌ است.

“فاتح البرز” کتاب زندگی نامه محمد صادق فاتح یزدی

زندگی نامه حاج محمد صادق فاتح یزدی با عنوان «فاتح البرز» نوشته ربابه باستانی توسط انتشارات غزال منتشر شده است. خاستگاه جغرافیایی و موقیعیت اجتماعی، خاندان فاتح، فاتح در اتاق تجارت، نقش فاتح در توسعه صنعت، فاتح البرز، نقش فاتح در توسعه اقتصادی، فاتح بازرگان، بنیاد فاتح و ادامه راه پدر از فهرستگان فصل های این اثر به شمار می آید. این کتاب به فعالیت های حاج «محمد صادق فاتح» در خدمات اجتماعی و اقتصادی و ورود او از تجارت به صنعت پرداخته است و ایشان را به عنوان بنیانگذار گروه صنعتی جهان و تاسیس کننده کارخانجات متعدد در کرج معرفی می کند. کتاب همچنین تلاش و همت وی در عمران و آبادانی را مورد بررسی تحقیق قرار می دهد که قریه حاجی آباد چهارصد هکتاری را آباد کرد و جهان شهر را بنیان کرد.